Բավական է ստել

30 տարի շարունակ փորձում են ձևավորել ռուսատյաց հասարակություն և ոչնչացնել հայ-ռուսական բարեկամական հարաբերությունները:

Ռոբերտ Տեր-Հարությունյան, քաղաքագետ

"Գոլոս Արմենիի" թերթին տված հարցազրույցում (13.08.2020. https://www.golosarmenii.am/article/92488/sevrskij-dogovor-mozhet-byt-ratificirovan) ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի և Հայոց ցեղասպանության պատմության բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արմեն Մարուքյանն ասում է շատ տարօրինակ բաներ, ինչը կարելի է բնութագրել որպես հակակոմունիզմի քարոզչություն՝ պատմության կեղծիքների անվան տակ։

Օրինակ, ահա այս հարցազրույցի դրվագը:

- "Նման զիջումների և կորուստների մոտիվացիան որն էր։

- Բոլշևիկներին պետք էր ամեն գնով պահել իշխանությունը, նրանք իշխանության եկան "Ոչ պատերազմին", "պատերազմ՝ առանց հակահարվածների և անեքսիաների" կարգախոսներով, ասվում էր, որ ժողովուրդը հոգնել է, որ դա իմպերիալիստական պատերազմ է, որը պետք է արագ ավարտել, իսկ դա կարելի էր անել միայն հսկայական զիջումների գնով, այդ թվում՝ հայ ժողովրդին Արևմտյան Հայաստանի տարածքներից զրկելով։ Դրանից հետո գնաց խորհրդային Ռուսաստանի և Մուստաֆա Քեմալի մերձեցման գործընթացը, որը, ինչպես արդեն ասվել է, խոստացել էր Թուրքիային երկրորդ Սոցիալիստական Հանրապետություն դարձնել։ Եվ հենց այդ խոստման տակ է, որ Լենինը քաղցած Ռուսաստանից իմպերիալիզմի դեմ պայքարելու համար Թուրքիա է ուղարկել 10 մլն ոսկի, տասնյակ հազարավոր հրացան և զինամթերք։ Այդ զենքն ու ոսկին Քեմալն օգտագործեց ոչ միայն Կոստանդնուպոլսի գրավմանը մոտ հույների հարձակումը հետ մղելու համար, այլև Հայաստանի դեմ, որը մեր տարածաշրջանում բոլշևիկները համարում էին "իմպերիալիզմի հենարանը"։

- Այդ պատճառով Ավելի ուշ Ռուսաստանը ստորագրեց 1921 թվականի Մոսկովյան պայմանագիրը՝ հավատալով Թուրքիայի խոստումներին:

- Դա դավադրություն էր քեմալականների հետ, ովքեր ձգտում էին փրկել թուրքական պետության մնացորդները և թույլ չտալ Արևմտյան Հայաստանի տարածքների փոխանցումը Առաջին Հանրապետությանը։ Հայ ժողովրդի շահերը զոհաբերելով՝ բոլշևիկները Լենինի գլխավորությամբ զիջեցին մեր տարածքները Թուրքիային, ձգտեցին հասնել Քեմալի վստահությանն ու դիրքավորմանը՝ հույս ունենալով ստանալ ևս մեկ սոցիալիստական պետություն։ Քեմալը բոլշևիկյան Ռուսաստանից ստացել է ոչ միայն զենք և ոսկի, որն օգտագործվել է Հայաստանի Հանրապետության դեմ, այլև քեմալական զորքերի և Կարմիր բանակի երկկողմ ճնշման տակ խորհրդայնացվել է։ Քեմալը բոլշևիկներից ստացել է ոչ միայն Արևմտյան Հայաստանի, այլ Կարսի, Արդահանի և Սուրմալուի գավառների տարածքներում, որոնք նախկինում Օսմանյան կայսրության կազմում չէին։ Ավելին, Թուրքիան Մոսկվայի պայմանագրով Խորհրդային Ռուսաստանից հասավ Նախիջևանի փոխանցումը Խորհրդային Ադրբեջանի պրոտեկտորատի տակ՝ դրանով իսկ նպաստելով իր պանթուրքիստական նպատակների իրագործմանը՝ ցամաքային սահման ստանալով ադրբեջանցիների վերածված կովկասյան թաթարների հետ։ Քեմալն ու թուրքական դիվանագիտությունը հաղթել են և բոլշևիկներին, և Արևմուտքին, ուստի թուրքերն նրան անվանում են աթաթուրք՝ թուրքերի հայր":

Ահա այս կարճ դրվագը հարցազրույցից, ցույց է տալիս այն ընդհանուր ֆոնը, որի վրա դասավանդում են պատմությունն ու սերունդ են դաստիարակում: 30 տարի շարունակ հայ ուսանողներին ու դպրոցականներին նման պատմություն են սովորեցնում: Արդյունքում այդ ուսանողներն ու դպրոցականները դառնում են բժիշկներ, դիվանագետներ, ոստիկաններ, շինարարներ, պատգամավորներ, տաքսու վարորդներ և այլն, որոնք լցված են ռուսատյացությամբ և հակասովետիզմով: Ուստի պետք չէ զարմանալ, թե ինչու Հայաստանի խորհրդարանում այդքան ռուսատյացներ կան, քանի որ նրանց սովորեցրել են նման պատմաբաններ կեղծված պատմության հիման վրա։ Դա պատահականություն չի կարելի համարել, դա նպատակաուղղված պետական քաղաքականություն է, որը ֆինանսավորվում է Արևմուտքից։ Հետապնդելով իր կոնկրետ նպատակները, այն է՝ Ռուսաստանին թշնամի և դավաճան հայտարարելը, հայերի բոլոր դժբախտությունների մեղավոր նշանակել, վարկաբեկել Լենինին և Խորհրդային Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը և միաժամանակ սոցիալիզմի գաղափարախոսությունը, ձևավորել ռուսատյաց հասարակություն և ոչնչացնել հայ-ռուսական բարեկամական հարաբերությունները։ Այս ծրագիրը հաջողությամբ իրականացվում:

Շատ հաճախ, նման պատմաբաններ եւ Արեւմուտքի քարոզիչները սկսում են փոխարինել Խորհրդային Ռուսաստանի անունը Ռուսաստանով, Կարմիր բանակը ռուսական բանակով եւ այլն: Այսպիսով, հակամոմունիզմի պետական գաղափարախոսությունը սահուն կերպով վերածվում է ռուսատյացության գաղափարախոսության։

Սկզբի համար անհրաժեշտ է հիշեցնել, որ հայ ժողովրդին զրկել են Արևմտյան Հայաստանի տարածքներից ոչ թե բոլշևիկները, այլ երիտթուրքերը, որոնք կազմակերպեցին Հայոց ցեղասպանությունը, որոնց թիկունքում կանգնած էր Արևմուտքը և փառապանծ դաշնակները, որոնց թիկունքում էլ կանգնած էր նույն Արևմուտքը, որոնք Կարսը առանց կռվի հանձնեցին թուրքերին և ստորագրեցին Հայաստանի 10 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքի պայմանագիր։ Այն պնդումը, թե Արևմտյան Հայաստանի տարածքների զիջումների գնով բոլշևիկները ցանկանում էին պահպանել իրենց իշխանությունը և վերջ տալ պատերազմին, բացահայտ սուտ է։ Ինչ-որ բան զիջելու համար հարկավոր է, որ դու դա տիրապետես, բոլշևիկները չէին տիրապետում Արևմտյան Հայաստանի տարածքները:

Պնդումը, որ մերձեցումը Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի տեղի է ունեցել այն պատճառով, որ Մ. Քեմալը խոստացել է դարձնել Թուրքիայից երկրորդ սոցիալիստական հանրապետություն, հետո իբր Լենինը հավատաց այդ խոստումներին, եւ սկսեց ակտիվորեն ապահովել եւ օգնել թուրքերին, իրականում առասպել է, որն ակտիվորեն ներդրվում է զանգվածային գիտակցության մեջ:

Մ. Քեմալը շատ լավ հասկանում էր իր աշխարհաքաղաքական իրողությունները, որ միայն Խորհրդային Ռուսաստանից նա կարող է անշահախնդիր աջակցություն ստանալ։ Քանի որ կար երկու կարեւոր կետ, առաջին, դա արեւմտյան տերությունների քաղաքականությունն է, որոնք մտադիր էին օգտագործել սահմանային երկրները Խորհրդային Ռուսաստանի դեմ զինված պայքարի համար, և երկրորդ՝ Խորհրդային Ռուսաստանի հետևողական քաղաքականությունն է՝ մեծ ու փոքր ժողովուրդների իրավահավասարության, նրանց ազգային ինքնիշխանության նկատմամբ հարգանքի և գործի ներցանցային չմիջամտելու, տարածքային զավթումների և արևմտյան տերությունների թալանի վճռական դատապարտման ուղղությամբ։ Մի խոսքով, Խորհրդային Ռուսաստանը վարում էր քաղաքականություն, որպեսզի ունենա բարեկամական սահմանային երկրներ: Իր հերթին Արևելքի ժողովուրդները, Խորհրդային Ռուսաստանում տեսնելով իրենց բնական պաշտպանին և անշահախնդիր բարեկամին, ձգտում էին բարեկամության Ռուսաստանի հետ։ Այդ պատճառով բնական է, որ Քեմալը, պատերազմ հայտարարելով Արևմուտքին, կարող էր հույսը դնել միայն Խորհրդային Ռուսաստանից օգնության վրա։ Բնական է նաև այն, որ Խորհրդային Ռուսաստանը հստակ հասկանում էր, որ Քեմալի հաղթանակը նշանակում է անկախ Թուրքիա, հետևաբար՝ խաղաղ սահմաններ, Քեմալի պարտությունը նշանակում է Թուրքիային արևմտյան գաղութի վերածել, իսկ դա նշանակում է ռազմական կոնֆլիտկաներ սահմանի վրա։

Հենց այդ պատճառով, 1920թ. ապրիլի 26-ին, Ազգային ժողովի բացումից երեք օր անց,

Մ. Քեմալը Վ. Լենինի անունով նամակ էր ուղարկել Մոսկվա՝ առաջարկելով դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել և խնդրելով օգնություն ցուցաբերել Թուրքիային Արևմուտքի դեմ պայքարում։ Խորհրդային կառավարությունը, ձգտելով օգնել թուրք ժողովրդին արևմտյան ինտերվենցիայի դեմ պայքարում, դրական պատասխան տվեց Մ. Քեմալի առաջարկին։

Ելնելով պետական շահերից, որ ավելի լավ է գործ ունենալ բարեկամ Անկարայի կառավարության հետ, քան Ստամբուլի խամաճիկ Սուլթանի հետ, առողջ բանականությունը քաղաքականության մեջ վեր դասվեց։

Այն պնդումը, թե Լենինը քաղցած Ռուսաստանից ուղարկել է Թուրքիային, ոսկի, հացահատիկ, սպառազինություն, ինչ հետո օգտագործվեց Հայաստանի դեմ, ոչ այնքան ճիշտ: Այսպես, ըստ պատմաբան և դիվանագետ Ջոն Կիրակոսյանի, իտալացիներն ու ֆրանսիացիները նույնպես ակտիվորեն մատակարարում էին Մուսթաֆա Քեմալի բանակին, այնպես որ պարզ չէ, թե հատկապես ինչ զենք են օգտագործել թուրքերը հայերի դեմ, արևմտյան կամ ռուսական:

Կարեւոր է նշել, որ Խորհրդային Ռուսաստանը օգնել է ոչ միայն Թուրքիայի, այլեւ այլ հարեւան մյուս երկրներին, Պարսկաստանին (Իրան), Աֆղանստանին, Մոնղոլիային: Դա արվում էր նաեւ, որպեսզի այդ երկրները խամաճիկ չդառնան Արևմուտքի ձեռքում, Խորհրդային Ռուսաստանի դեմ։ Այստեղ կարևոր է նշել, որ այլ երկրների օգնության մասին հատուկ լռում է, ինչպես դա անում է պատմաբան Արմեն Մարուքյաննը: Կարևոր է նաև հասկանալ, որ Խորհրդային Ռուսաստանն այդ երկրներին անհատույց օգնություն է ուղարկել, ի տարբերություն Արևմուտքի, որը օգնության ցուցանակի տակ վարկեր էր տալիս՝ այդ երկրներին ներքաշելով պարտքային կախվածության մեջ, միջամտելով երկրի ներքին գործերին, աստիճանաբար վերածելով իր գաղութների։ Կապիտալիստական Հայաստանի իշխող դասը դաշնակների գլխավորությամբ գերադասում էր Արևմտյան վարկերը, քան Ռուսաստանի անհատույց օգնությունը։

Բոլշևիկները Հայաստանի Հանրապետությունը համարում էին Արևմուտքի գաղութ, քանզի կառավարվում էր Արևմտյան կոմիսարների կողմից։ Դրա վառ վկայությունն այն է, որ դաշնակներին Լենինի նամակ գրելու փոխարեն, նամակ է գրել Մուսթաֆա Քեմալը ։

Կոմունիստներին մեղադրել այն բանում, որ նրանք չեն կատարել, հայտնի մեթոդ է պատմությունը վերաշարադրելու համար, այսպես ասած, մեղավորին գտնելու կամ քավության նոխազ նշանակելու մեջ։ Եթե խոսենք դավադրության մասին, ապա դա եղել է Արևմուտքի կողմից։ Արեւմտյան տերություններն ամեն կերպ փորձում էին թույլ չտալ Քեմալի մերձեցումը Խորհրդային Ռուսաստանի հետ։ Քեմալի շրջապատի քաղաքական ու ռազմական գործիչների թվում թաքնված ու բացահայտ թշնամիներ էին։ Որոնք Արևմուտքի հետ կոմպրոմիսի կողմնակիցներն էին, որոնք ցանկանում էին թուրքական շարժման ողջ ուժն ուղղել ոչ թե Արևմտյան օկուպացիայից ազատագրմանը, այլ նոր տարածքային զավթումներին Հայաստանի, Անդրկովկասի և Ռուսաստանի ուղղությամբ։ Իր հերթին Մեծ Բրիտանիան, ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան հույս ունեին, որ Խորհրդային Ռուսաստանի հետ բարդությունները քեմալականներին կստիպեն դադարեցնել ազատագրական պատերազմը արեւմտյան բանակների հետ Խորհրդային Ռուսաստանի հետ դիմակայության համար: Այդ նպատակով արևմտյան դիվանագետները 1920թ. պատերազմ հրահրեցին դաշնակցական Հայաստանի և քեմալական Թուրքիայի միջև: Եվ դրանից հետո Արևմտյան հովանավորները Հայաստանը թողեցին բախտի քմահաճույքին։ Դադարեցին զինել և ֆինանսավորել, և ամեն կերպ արհամարհել Հայաստանից օգնության և աջակցության խնդրանքները։ Մի խոսքով, Հայաստանի այն ժամանակվա իշխանությունները, դաշնակները, գնացին Արևմուտքի հետևից, որպեսզի իրականացնեն Արևմուտքի մտահղացումը։ Հայաստանից կռվախնձոր դարձնել Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի միջև։ Ինչ կլինի հայ ժողովրդի հետ, պետության հետ Արևմուտքին քիչ էր հետաքրքրում, ճիշտ այնպես, ինչպես քիչ էր հետաքրքրում հայ ժողովրդի ճակատագիրը և արևմտյան խամաճիկների՝ դաշնակներին։

Սկզբում ամեն ինչ անցավ Արևմտյան պլաններով։ Հատկապես լարված հարաբերությունները Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի միջև ստեղծվել են 1920թ. վերջին և 1921թ. սկզբին։ Երբ թուրքական զորքերը գեներալ Կարաբեկիրի հրամանատարության ներքո, ջախջախելով դաշնակցական զորամասերը, ներխուժեցին Հայաստան և գրավեցին նրա մի շարք շրջաններ։ Թուրքական ագրեսիան մտավախություններ առաջացրեց Մոսկվայում: Խորհրդային կառավարությունը թուրքերի ներխուժումը որակեց որպես ագրեսիա։ 1920 թ. հոկտեմբերին Վ. Լենինը նշում էր, որ թուրքերը հարձակում սկսելով Հայաստանի վրա, մտադրություն ունեն գրավել ողջ Անդրկովկասը։

Սակայն Խորհրդային Ռուսաստանի հետևողական խաղաղասիրական քաղաքականությունը, Խորհրդային իշխանության հաղթանակը Հայաստանում քանդեցին Արևմուտքի պրովակացիոն պլանը։ Իր հերթին, թուրքական կողմը լիովին գիտակցել է Խորհրդային Ռուսաստանի հետ մերձեցման անհրաժեշտությունը, դադարեցրել հետագա հարձակումն ու համաձայնություն տվեց բանակցություններին։ 1921 թվականի մարտի 16-ին Մոսկվայում ստորագրվեց ՌԽՖՍՀ և Թուրքիայի միջև պայմանագիրը։ Պայմանագիրը սահմանում էր Թուրքիայի նոր հյուսիս-արևելյան սահմանը, ընդ որում Կարսի, Արդահանի և Արտվինի շրջանները մնում են Թուրքիան, Բաթումը վերադառնում է Խորհրդային Վրաստան, Ալեքսանդրապոլի գավառը վերադառնում էր Խորհրդային Հայաստան, իսկ Նախիջևանը փոխանցվում է Խորհրդային Ադրբեջանի կազմ։ Այսպիսով, Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը չեղյալ է հայտարարվել, եւ թուրքական զորքերը 1921-ի ապրիլին լքեցին Ալեքսանդրապոլի գավառը:

Պետք է նշել, որ քեմալական Թուրքիային ցուցաբերված խորհրդային օգնությունը գլխավոր դեր խաղաց անգլո-հունական ինտերվենցիայի աղետալի ձախողման մեջ, ինչը նշանակում էր Արևելյան հարցում Արևմուտքի ողջ քաղաքականության կործանումն ու պարտությունը։ 1923 թվականին Լոզանում Թուրքիան հասավ իր անկախության միջազգային ճանաչման։

Պատմաբան Արմեն Մարուքյանի հերթական պնդումը, թե Քեմալն ու թուրքական դիվանագիտությունը հաղթել են և բոլշևիկներին և Արևմուտքին, հերթական մանիպուլյացիան է։ Ճիշտ այնպես, ինչպես մեկ այլ տարածված մոլորություն, երբ սկսում են բոլշևիկներին միամիտ մարդկանաց ներկայացնել, այսպես ասած, համաշխարհային հեղափոխության սոուսի տակ սկսում են երգ երգել այն մասին, որ Քեմալը Լենինին խոստացել է, որ Թուրքիան Սոցիալիստական Հանրապետություն կդարձնի, Լենինը հավատացել է նրան, հանձնեց հայկական տարածքները, ոսկին, զենքը, իսկ հետո Քեմալը խաբել է Լենինին ու հաղթող դուրս եկել: Իրականում ոչ բոլշևիկները, ոչ Լենինը միամիտ մարդիկ չէին, հատկապես քաղաքականության մեջ։ Այո, գոյություն ուներ համաշխարհային հեղափոխության գաղափարը, որն ակտիվորեն առաջ էին մղում, սակայն Լենինը եւ առավել եւս Ստալինը ցանկալին չէին ներկայացնուն որպես իրականություն, այլ ելնում էին եւ հաշվի էին առնում իրական հնարավորությունները:

Այսպես Սուն Յատ-Սենի համալսարանի ուսանողների հետ զրույցի ժամանակ, Ստալինին հարց են տալիս՝ հնարավոր է արդյոք քեմալական հեղափոխություն Չինաստանում, որտեղ Ստալինը պատասխանում է. "Ես կարծում եմ, որ դա անհավատալի է, եւ, հետեւաբար, անհնար է Չինաստանում: Քեմալական հեղափոխությունը հնարավոր է տեսնել այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Թուրքիան, Պարսկաստանը, Աֆղանստանը, որտեղ արդյունաբերական պրոլետարիատ չկա կամ գրեթե չկա, և որտեղ առկա չէ ագրարային-գյուղացիական հզոր հեղափոխություն։ Քեմալական հեղափոխությունը ազգային առեւտրային բուրժուազիայի վերին հեղափոխությունն է, որն առաջացել է օտար իմպերիալիստների դեմ պայքարում եւ ուղղված է իր հետագա զարգացմանը, ըստ էության, գյուղացիների եւ աշխատողների դեմ":

Կոմունիստները, Վ. Լենինը հստակ հասկանում էին, թե ում հետ գործ ունեն, և Քեմալը չէր թաքցնում իր քաղաքական նախասիրությունները։ Այնպես որ, ոչ ոք, ոչ ոք չի խաբել: Բացի այդ, "Պրավդա" թերթում հրապարակված Ստալինի 1921թ. հոդվածը, "Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը և ռուս կոմունիստների ազգային քաղաքականությունը", այլ երկրներին ինչ-որ սպառնալիքներ չեն տրվում: Այնպես որ, սա է իրականությունը:

1920թ. հայ-թուրքական պատերազմի արդյունքում դաշնակների ապաշնորհ և հակազգային քաղաքականության շնորհիվ հայկական տարածքները հայտնվեցին թուրք օկուպանտների ձեռքում (Կարս, Արդահան, Արարատ լեռ, Նախիջևան, Ալեքսանդրապոլ (Գյումրի) և այլն։ Քեմալական Թուրքիան հաղթեց դաշնակցական Հայաստանին, որպես հաղթող, քեմալական Թուրքիան իր կամքը թելադրում էր տարածքների հարցում: Դաշնակցականների այդ սխալների համար հայ ժողովուրդը և Խորհրդային Ռուսաստանը բարձր գին վճարեցին ինչպես ուղիղ, այնպես էլ փոխաբերական ձևով։

1921 թվականին Խորհրդային Ռուսաստանը մեծ խնդիրներ ուներ, մի կողմից քաղաքացիական պատերազմը դեռ չի ավարտվել, մյուս կողմից՝ Լեհաստանի հետ պատերազմը։ Այս իրավիճակում Կարսի, Արդահանի, Արարատ լեռան թուրքերից վերադարձ պահանջելը կարծես նոր պատերազմի սկիզբ էր։ Սակայն դա չի նշանակում, որ խորհրդային իշխանությունը մոռացել է այդ տարածքների մասին, ինչը դաշնակները տվել են թուրքերին։ Արդեն 1945 թվականին Պոտսդամի խորհրդաժողովում խորհրդային պատվիրակությունը Ստալինի և Մոլոտովի գլխավորությամբ բարձրացրեց այդ տարածքների վերադարձման հարցը, և Արևմուտքը, որն ավանդաբար պաշտպանում էր Թուրքիայի շահերը, ստիպված էր տալ իր համաձայնությունը։ Սակայն այդ ծրագրերի իրականացման վրա ազդել է Ստալինի մահը։ Որից հետո Մոսկվան կտրուկ գնացել է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման եւ տարածքային պահանջների հետկանչի։ Պատմությունը դրանով չի ավարտվում, պատմությունը շարունակվում է։

Եթե պատմաբան Արմեն Մարուքյանը, իսկապես ազնիվ հայրենասեր ու պատմաբան է, ապա նա պետք է շնորհակալ լինի կոմունիստների եւ Վ. Լենինի քաղաքականությանը: Ամեն ինչի համար, առաջին հերթին, Ալեքսանդրապոլի շրջանը Հայաստանին վերադարձնելու համար, և որ Հայաստանի տարածքը մեծացրել են, դաշնակների թողած 10 հազար քառակուսի կիլոմետրից դեպի՝ 30 հազար քառակուսի կիլոմետրով հանրապետություն։ Եթե նա դա չի անում, իսկ նա, ինչպես տեսնում ենք, չի պատրաստվում անել, ապա նա ոչնչով չի տարբերվում լիտվացի, լեհ, ուկրաինացի անբարեհաճ ֆաշիստներից, որոնք Խորհրդային Միության շնորհիվ մեծացրել են իրենց տարածքները, իսկ այսօր ոչնչացնում են կոմունիստների հուշարձանները։